Mejdan Džedid - Šarena Džamija

Mejdan Džedid ili danas “u narodu” poznatija pod nazivom Šarena džamija, jedna je od jedanaest džamija koje je Gračanica imala još u tursko vrijeme, a koje su postojale sve do pred drugi svjetski rat. Jedna je od pet preostalih i još aktivnih. Naziv “Šarena” za ovu džamiju se vjerovatno odomaćio već početkom 20. vijeka, tako da danas njen pravi naziv zna vrlo malo Gračanlija.

Poslije velikih ratnih razaranja u Bosni krajem 17. vijeka, u kojima je teško stradala i Gračanica, u njoj se dešavaju krupne urbane promjene. Na gračaničkom Mejdanu, tj. velikom slobodnom prostoru koji se protezao duž Gračanice rijeke ili Gračanke (današnja Sokoluša) i koji je služio za održavanje sajmova, trka itd., početkom 18. vijekarazvija se današnja čaršija (sa lijeve strane rijeke) i mahala pod nazivom Mejdan mahala, nešto niže od čaršije (sa obje strane Gračanice rijeke). U toj Mejdan mahali, negdje u prvoj polovini 18. vijeka, gradi se i džamija koja po njoj dobija naziv Mejdan.

Historija Šarene džamije

Prvi siguran spomen ove džamije nalazimo u istorijskim dokumentima iz druge polovine 18. vijeka. Riječ je o vakufskim evidencijama iz 1763-1776. godine o postavljanju vjerskih službenika u kojima se spominje džamija u mahali Mejdan u Gračanici. Po predanju koje se očuvalo kod starih Gračanlija, ta se džamija nalazila naspram današnje džamije s lijeve strane rijeke, na mjestu gdje se tokom 19. vijekarazvila gračanička Donja čaršija (oko današnjeg skvera). Prvobitna zgrada Mejdan džamije nalazila se uz samu Gračanicu rijeku. Prilikom jedne velike poplave nadošla voda je srušila tu zgradu. Događaj se spominje u Sidžilu gračaničkog kadije s kraja 18. vijekau kojem se spominje Džedid džamija. Naziv Džedid (nova) džamija ukazuje da je neposredno prije njenog pomena nova zgrada džamije izgrađena umjesto neke prethodne.

Vjerovatno zbog opasnosti od poplava i mogućnosti plavljenja, nova zgrada džamije je napravljena na desnoj, zapadnoj, strani Gračanice rijeke, na nešto višem zemljištu. Ta nova džamija je nazvana Novi mejdan ili Mejdan džedid džamija. Zgrada te džamije, koja je vjerovatno napravljena krajem 18. vijeka, bila je uobičajenog mahalskog tipa, tradicionalne narodne bosanske arhitekture, izgrađena uglavnom od drveta, sa četvoroslivnim krovom, prekrivenim crijepom. Drvena munara bila je sa zapadne strane. Na ulazu je imala verandu od drvenih greda sa manjim ukrasima od drveta. I mimber je također bio drveni, sa manjim ukrasima. Biće da je ova zgrada od 18. vijekaviše puta opravljana. Kada je austrougarska vlast gradila uskotračnu željezničku prugu Karanovac Gračanica – Sklop 1895-1898. godine, za prolazak pruge kotarske vlasti su 19.04.1898. godine od džamijskog harema oduzele 237 kvadratnih metara zemljišta. Pruga je izgrađena na nasipu duž desne obale Gračanice rijeke, a između nje i zgrade džamije je probijen uski kolski put, jer je istočni ćošak džamije smetao, odnosno bio skoro na putu. Dosta starih Gračanlija je zapamtilo da su na tom mjestu teško mogla da prođu jedna drvena kola.

Vlasti gračaničkog kotara su nudile da finansiraju premještanje i izgradnju nove džamije dalje od puta, ali tadašnja gračanička ulema, tvrdeći da je džamija svetinja, to nije prihvatala (naročito Hadži-Medaga Suman). Po predanju starih Gračanlija, jedna je varnica iz lokomotive od “Ćire” pala na zgradu džamije i zapalila je. Zbog ometanja saobraćaja džamija je ipak srušena 1932. godine i odmah počela izgradnja nove zgrade, dvadesetak metara zapadnije od stare i dalje od puta i pruge. Novu džamiju je pravio majstor Ibro Šuša, a poslovima izgradnje rukovodio građevinski odbor na čijem je čelu bio Rifataga Mehinagić. Članovi odbora bili su kadija Ibrahim-efendija Mehinagić, Hajrija Mujačić, Mahmut Herceg, Muharem Korić, a u gradnji su učestvovali i Spahić Sejdo i Omer (Mustafe) kao i Spahić Meho (Hasana) iz Piskavice. Tri glavna stuba u verandi džamije su napravili: Hasan Spahić iz Piskavice i po jedan majstori iz Škahovice i Moranjaka. Nova zgrada je završena tokom 1933. godine, ulazna vrata, neka drvena građa i mimber su preneseni sa stare i ugrađeni u novu džamiju. Svečano proklanjavanje nove džamije bilo je 5. novembra 1933. godine uz prisustvo naroda, uglednih Gračanlija i gostiju sa strane (među ostalima tu je bio i hafiz-Salih-efendija Sivčević, upravitelj Behram-begove medrese iz Tuzle i tuzlanski muftija Kurt.

Najpoznatiji imami Šarene džamije

Najstariji poznati imam Mejdan Džedid džamije je Mula Đulejman efendija Fazlić, sin Hadži Ahmeta, rođen 1875, a umro 1945. godine. On je kao i nekoliko drugih članova familije Fazlić u Gračanicu doselio iz Seone krajem 19. vijeka. Dugo godina za vrijeme austrougarske vlasti bio je prvi mualim i upravitelj ženske ibtidaije na Mahmutovcu i imam u Mejdan Džedid džamiji. Đulejman efendiju je naslijedio kao imam Hafiz Rešid Sarajlić, rođen 1870, a umro 1945. godine. Otac mu Hadži Abdulah (Avdo) je bio poznat kao dugogodišnji mujezin Ahmed pašine džamije, a čak osamnaest puta je išao na hadž (uglavnom kao zamjena tj. “bedel”), umro je 1928. godine, ili nešto ranije, dok mu se djed zvao Hadži Ahmed. Hafiz Rašid bio je imam do 1932. godine, kada je srušena stara džamija, pa je otišao za imama Potok džamije. Proklanjavanjem nove džamije 1933. godine, za njenog imama dolazi Salih efendija Begović, rođen 1909. godine, iz Sokola (mahala Orašje), otac mu je bio Uzejr (1880-1960), a djed Mustafa. Salih efendija je prethodno završio Osman-kapetanovu medresu u Gračanici, a bio je dugogodišnji mualim, tj. učitelj (i to u mektebu koji se nalazio na spratu zgrade ispred Osman-kapetanove medrese), a zatim i vjerskoprosvjetni referent pri Odboru Islamske vjerske zajednice (I,V,Z.) Gračanica. Punu 41 godinu Salih efendija je bio imam Mejdan džedid džamije (Šarene) sve do penzionisanja 1974. godine. Salih efendiju je na imamskoj dužnosti zamijenio Sulejman Hankušić iz Malešića koju je obavljao od 1974. godine pa sve do rušenja zgrade džamije januara 1990. godine. Još u staroj zgradi (dakle, prije 1932. godine) mujezin Mejdan džedid džamije je bio Alija Korić, rođen 1896. godine, završio Osman-kapetanovu medresu, sin Sabita, a unuk Alije. On je bio mujezin na novoj džamiji (od 1933), pa sve do smrti 1951. godine. Njega je na mujezinskoj dužnosti zamijenio Hamdija Mujačić, sin Hajrije, koju je obavljao do januara 1990. godine.

Gradnja nove džamije

Zbog naraslih potreba i nefunkcionalnosti postojeće zgrade, Šarena džamija je srušena u januaru 1990. godine, a otpočela izgradnja jedne veće i kompleksne građevine sa više funkcija. Pošto su za potrebe nove zgrade izvršeni veliki zemljani radovi, primijetio sam u proljeće te godine da je kulturni sloj oko džamije debeo približno jedan metar, a u gornjem, zapadnom, dijelu groblja, na dubini od 80 cm iznad zdravice, uočeni su i tragovi paljenja kreča i nađeno više komada keramike koja je bila crne boje, sa uočljivim zrncima kvarcnog pijeska. U temeljima srušene džamije je bilo i dvadesetak lijepo tesanih kamenova, uglavnom od pješčara, a manje od sedre, karakterističnog lučnog oblika unutrašnjih i spoljnih ploha (u nekih su između njih bile probušene rupe). Na jednom ovećem kamenu je bilo nekoliko usjeka u obliku luka sličnih urezima u luku iznad nekih starih kamenih vrata ili prozora. Izgled kamenova upućuje da su poticali iz neke građevine kružnog ili lučnog oblika. U temelje stare zgrade džamije ugrađeni su 1932/3. godine i sigurno potiču iz neke starije i značajne građevine. Ovo zadnje rušenje i građenje Mejdan džedid džamije je četvrto ili peto u njenoj višestoljetnoj historiji. Prva izgradnja je možda bila u 16. vijeku, druga u prvoj polovini 18. vijeka, treća negdje između sedmog i zadnjeg decenija 18. vijeka, četvrta 1932. i 1933. godine, a peta (zadnja) 1990. godine. Poslovima rušenja stare i izgradnjom nove džamije rukovodi Građevinski odbor od tridesetak članova, formiran novembra 1989. godine. Ovaj složen islamski vjersko-kulturni objekat (vjerovatno jedinstven objekat u BiH) započet je sa gradnjom u proljeće 1990. godine. Kada bude gotov, na velikom prostoru u dva nivoa u njemu će biti zastupljeni sljedeći sadržaji: džamija, učionice, abdesthana, restoran, divanhana, biblioteka, prodavnica, gasulhana, mesara itd. Površina prostora za namaz je predviđena od 205,74 m2, a u njegovom suterenu je ista takva površina za druge potrebe. Do vrha kupole je 17,65 metara, a unutrašnji prečnik je 11,35 metara. Najveći dio grubih građevinskih radova je urađen do početka rata 1992. godine. Urađena je i kupola kao i najveći dio munare koja će biti visoka 36 metara – plus alem. Kroz čitav rat je bila gasulhana u funkciji (jedina u gradu). Također je suteren prostora za namaz bio u funkciji isturenog punkta Osnovne škole i kao džamija. Tokom rata zgrada je pretrpjela nekoliko pogodaka granatama.

www.wikipedia.org

Slike By dzamije.info – www.dzamije.info, https://bs.wikipedia.org/w/index.php?curid=77947

www.dzamije.info